فرش‌های دستباف ایرانی با استفاده از مواد اولیه طبیعی و باکیفیت تولید می‌شوند که هر یک نقش مهمی در دوام، زیبایی و ارزش این هنر اصیل دارند. در ادامه، به معرفی و بررسی چهار ماده اولیه اصلی در بافت فرش‌های دستباف و مراحل تبدیل آن‌ها به نخ مناسب برای بافت می‌پردازیم:
۱. پشم
پشم، پرکاربردترین ماده در بافت فرش‌های دستباف، از گوسفندان نژادهای مختلف به‌دست می‌آید. فرآیند تبدیل پشم به نخ با پشم‌چینی آغاز می‌شود؛ در این مرحله، پشم گوسفندان در فصل بهار یا پاییز چیده می‌شود. سپس، پشم چیده‌شده تحت شست‌وشو قرار می‌گیرد تا آلودگی‌ها و چربی‌ها از بین بروند. پس از خشک‌شدن، پشم وارد مرحله حلاجی می‌شود که در آن الیاف پشم باز و مرتب می‌شوند. در نهایت، الیاف حلاجی‌شده با استفاده از دستگاه‌های ریسندگی به نخ‌های پشمی با ضخامت و تاب موردنظر تبدیل می‌شوند.
۲. کرک
کرک به الیاف نرمی گفته می‌شود که از شانه‌کردن موی حیواناتی مانند بز، شتر و گوسفند به‌دست می‌آید. این الیاف ظریف‌تر از پشم بوده و در بافت فرش‌های ریزبافت و نفیس به‌کار می‌روند. فرآیند تهیه نخ کرک با جمع‌آوری الیاف کرک از حیوانات آغاز می‌شود. سپس، این الیاف تحت شست‌وشو قرار می‌گیرند تا تمیز و عاری از آلودگی شوند. پس از خشک‌شدن، الیاف کرک حلاجی شده و در نهایت با ریسندگی به نخ‌های ظریف و مستحکم تبدیل می‌شوند.
۳. ابریشم
ابریشم از پیله کرم ابریشم استخراج می‌شود و به دلیل درخشندگی، نرمی و استحکام بالا، در بافت فرش‌های نفیس و هنری مورد استفاده قرار می‌گیرد. فرآیند تولید نخ ابریشم با پرورش کرم‌های ابریشم و تغذیه آن‌ها با برگ توت آغاز می‌شود. پس از تشکیل پیله، آن‌ها را جمع‌آوری کرده و تحت فرآیند پختن قرار می‌دهند تا چسب طبیعی (سریسین) حل شود. سپس، الیاف ابریشم با دقت از پیله‌ها باز شده و چندین رشته نازک با هم تابیده می‌شوند تا نخ ابریشم با ضخامت و استحکام مناسب برای بافت فرش به‌دست آید.
۴. پنبه
پنبه یکی از الیاف گیاهی است که در بافت فرش‌های دستباف به‌ویژه در تار (چله) و پود فرش‌ها به کار می‌رود. فرآیند تبدیل پنبه به نخ با برداشت غوزه‌های پنبه از مزارع آغاز می‌شود. سپس، غوزه‌ها تحت فرآیند جداکردن الیاف از دانه‌ها (جینینگ) قرار می‌گیرند. پس از آن، الیاف پنبه شست‌وشو داده شده و برای حذف ناخالصی‌ها حلاجی می‌شوند تا الیاف صاف و یکنواخت به‌دست آید. در نهایت، الیاف حلاجی‌شده با استفاده از دستگاه‌های ریسندگی به نخ‌های پنبه‌ای با ضخامت و تاب مناسب تبدیل می‌شوند.
استفاده از این مواد اولیه طبیعی و فرآوری دقیق آن‌ها، به تولید فرش‌های دستباف با کیفیت بالا و ماندگاری طولانی کمک می‌کند.